50 χρόνια από την τουρκική εισβολή. 21 χρόνια από τη μερική άρση των περιορισμών στη διακίνηση, 20 από την απόρριψη του Σχεδίου Ανάν και επτά από την ταφόπλακα στο Κραν Μοντανά. Σε ποιο βαθμό οι κοινωνίες στις δύο πλευρές των οδοφραγμάτων έχουν αλλάξει οπτική και πόσο έτοιμες είναι για επανένωση του νησιού;
Μέσα από τις δικοινοτικές έρευνες κοινωνικής ψυχολογίας που διεξάγονται από το 2006 από το Κέντρο Ερευνών Πεδίου του Πανεπιστημίου Κύπρου, οι δύο κοινωνίες παρουσιάζονται πιο ώριμες από ποτέ και μάλιστα συγκλίνουν σε αυτό που θεωρούν εφικτή λύση, ακόμα κι εάν αποτελεί οδυνηρό συμβιβασμό.
Χάρης Ψάλτης, Διευθυντής Πανεπιστημιακού Κέντρου Ερευνών Πεδίου, Παν. Κύπρου
«Στην ε/κ κοινότητα, αμέσως μετά το Γκραν Μοντανά, άρχισε να μεγαλώνει πάρα πολύ το ποσοστό των ατόμων που απορρίπτουν το στάτους κβο. Η ερμηνεία είναι ότι αρκετός κόσμος είδε ότι μετά το Γκραν Μοντανά είχε δημιουργηθεί ένταση μεταξύ Ελλάδας – Τουρκίας, έφτασαν στα πρόθυρα πολέμου, είχαμε τις αρνητικές εξελίξεις στο Βαρώσι, είχαμε κάποιες τριβές μέσα στη νεκρή ζώνη και τούτα όλα δημιούργησαν μία αντίληψη ότι το στάτους κβο δεν είναι κάτι σταθερό, είναι κάτι το οποίο αλλάζει προς αρνητική κατεύθυνση. Το άλλο που είδαμε είναι ότι αυξήθηκε το ποσοστό των ατόμων που απορρίπτουν τα δύο κράτη στην Ε/Κ κοινότητα».
Από το Κραν Μοντανά και μετά οι Ε/Κ που αποδέχονται τη διζωνική δικοινοτική ομοσπονδία έχουν σημειώσει σημαντική άνοδο και σύμφωνα με τις έρευνες αποτελούν πλέον την καθαρή πλειοψηφία. Συγκεκριμένα, ποσοστό 42% αποδέχονται την ομοσπονδία ως μορφή λύσης, ενώ άλλο ένα 42% την αποδέχεται ως οδυνηρό συμβιβασμό. Τα αντίστοιχα ποσοστά αποδοχής το 2010 ανέρχονταν στο 12% και 36% αντίστοιχα. Το 2010 όσοι δήλωναν εναντίον της Διζωνικής Δικοινοτικής Ομοσπονδίας ανέρχονταν στο 51%, ένα ποσοστό που μειώθηκε στο 19% το 2023.
Από πλευράς Τ/Κ το 61,9% των Τ/Κ δηλώνει ξεκάθαρα υπέρ της ομοσπονδίας και το 17,9% την αποδέχεται ως οδυνηρό συμβιβασμό. Εναντίον δηλώνει το 20,2%. Τα αντίστοιχα ποσοστά το 2010 ανέρχονταν σε 24,8% υπέρ, 21,5% κατά και 53,7% θα την ανέχονταν αν ήταν αναγκαίο. Αξίζει να σημειωθεί πως το 2017 οι Τ/Κ που δήλωναν υπέρ της ομοσπονδίας είχαν αυξηθεί στο 62,4%, αλλά μετά την αποτυχία του Κραν Μοντανά έκαναν βουτιά στο 54,2%.
«Στους Τ/Κ αμέσως μετά το Γκραν Μοντανά παρατηρήθηκε μία στροφή προς τη μειωμένη στήριξη της διζωνικής δικοινοτικής ομοσπονδίας, μετά όμως από ένα-δύο χρόνια ανάκαμψε η στήριξη και για αυτό σήμερα είναι συγκρίσιμα τα επίπεδα αποδοχής. Κατάλαβαν και οι Τ/Κ ότι το στάτους κβο είναι αδιέξοδο. Η λογική του Τατάρ δεν μπορεί να γίνει αποδεκτή ούτε από του Ε/Κ ούτε από την Ευρωπαϊκή Ένωση, ούτε από τη διεθνή κοινότητα. Άρα το αδιέξοδο τι φέρνει; Περισσότερη εδραίωση της Τουρκίας στα κατεχόμενα, και σε τελική ανάλυση μία απειλή πολιτισμικής αλλοίωσης της ταυτότητας των Τ/Κ. Όσον αφορά στα δύο κράτη οι περισσότεροι Τ/Κ αποδέχονται τη λογική των δύο κρατών. Αυτό που οι περισσότεροι Ε/Κ δεν ξέρουν είναι ότι ταυτόχρονα αποδέχονται και τη λογική της ομοσπονδίας. Οπότε αυτό αφήνει ανοικτές πόρτες για διαπραγμάτευση της ομοσπονδίας».
Μετά το άνοιγμα των οδοφραγμάτων οι φιλίες μεταξύ ανθρώπων από τις δύο κοινότητες άρχισαν να αυξάνονται. Σήμερα το ένα τρίτο των Ε/Κ και το 50% των Τ/Κ δηλώνουν πως έχουν ένα φίλο από την άλλη πλευρά. Οι δε διελεύσεις μετά την πανδημία έχουν τετραπλασιαστεί. Και οι Ε/Κ ξεπερνούν σταδιακά την αίσθηση ότι στιγματίζονται περνώντας το οδόφραγμα, ενώ η αγορά και η οικονομία έχουν αποκτήσει σχέσεις εξάρτησης. Παρόλα αυτά μόνο το ένα τρίτο των Ε/Κ περνά τα οδοφράγματα με μία σταθερότητα, αντιθέτως με τους Τ/Κ που το ποσοστό αυτό αγγίζει το 58-60%.
Στον δείκτη προκατάληψης το 2007, ποσοστό 64,7% είχαν αρνητικά συναισθήματα έναντι των Ε/Κ. Το 2023 το ποσοστό αυτό μειώθηκε στο 35,1%. Θετικά συναισθήματα έτρεφε το 2007 μόλις το 11,4% των Τ/Κ, με το ποσοστό να τριπλασιάζεται το 2023 και να φτάνει το 38,9%.
Μεταξύ των Ε/Κ το 2007 καταγραφόταν ένα 20% να έχουν θετικά συναισθήματα έναντι στους Τ/Κ, με το 40% να έχουν αρνητικά συναισθήματα. Το 2023 το ποσοστό θετικότητας διπλασιάστηκε κι ανήλθε στο 43,9% και το ποσοστό αρνητικών συναισθημάτων μειώθηκε στο 22,2%. Στο μεσοδιάστημα τα συναισθήματα των Ε/Κ παρουσιάζουν σκαμπανεβάσματα, αναλόγως του ποιος είναι ο εξελεγμένος ηγέτης των Τ/Κ.
Αν γινόταν αύριο δημοψήφισμα για τη λύση του κυπριακού στη βάση της διζωνικής δικοινοτικής ομοσπονδίας, πώς θα ψήφιζες; Στο ερώτημα αυτό η απάντηση είναι ΝΑΙ από την πλειοψηφία των Ε/Κ και ΟΧΙ από τους Τ/Κ. Το 2020 το 51% των Ε/Κ θα ψήφιζε «ναι» και είναι η πρώτη φορά από το 2013, όπου το ποσοστό ήταν μόλις 19,6%, που είναι πάνω από το όριο του 50%. Στην κοινότητα των Τ/Κ το 56% θα ψήφιζε όχι και το 29% ναι. Το 2017 το ποσοστό αυτό για τους Τ/Κ ήταν στο 19,4% λόγω προφανώς της απογοήτευσής τους από το Κραν Μοντανά.
«Οι Ε/Κ σήμερα, πιστεύω, είναι πιο έτοιμοι από ότι ήταν το 2004 για να ψηφίσουν μία λύση. Ο μέσος Ε/Κ αντιλαμβάνεται ότι η οικονομία της τσέπης του επιδεινώνεται, και αρχίζει να καταλαβαίνει πρώτον ότι οικονομικά θα μας συμφέρει μία λύση του κυπριακού, ενώ δεν υπήρχε αυτή η αντίληψη το 2004, το 2004 μάλλον το αντίθετο πίστευε ο κόσμο. Δεύτερο η πρόκληση να εκμεταλλευτούμε το φυσικό αέριο είναι εκεί, και υπάρχει και ο τρίτος παράγοντας που ήδη αναφέραμε, τούτα όλα τα χρόνια που πέρασε από το 2003 που άνοιξαν τα οδοφράγματα υπήρξε επαφή του κόσμου, αποδομήθηκαν στερεότυπα, κτίστηκε εμπιστοσύνη σε μεγάλο βαθμό, άρα σημαίνει ότι υπάρχει ένα καλύτερο έδαφος για να μπορέσει να δουλέψει και μια λύση του κυπριακού σε σχέση με το 2004 που ο περισσότερος κόσμος δεν ήταν έτοιμος για μία λύση τότε».
Δείτε το ρεπορτάζ της Μιράντας Λυσάνδρου:
